Dünyanın en eski kütüphaneleri merak ettiniz mi hiç? Bugün neredeyse her yerde görebileceğiniz kitapların derya deniz gibi aktığı o sessiz odalar…
Matbaanın icat edilmesiyle insanlık tarihi hafızasını kağıtlara aktarmaya ve gelecek nesillere miras bırakmaya başladı. Peki tarihte ilk defa kitapları bir araya kim topladı?
Dünyanın En Eski Kütüphanesi Nedir?
Tarih boyunca insanoğlu bildikleri ve bilinmesini istedikleri şeyleri yazıya geçirmiştir. Yazıya aktarılan değerleri bir araya getirmek ve korumak, kültürel birikime sahip çıkmada en etkili yöntemlerden biridir. Antik çağ döneminden günümüze kültürel birikime ve bilime önem veren hükümdar ve idareciler ülkelerinde büyük kütüphaneler kurmaya çalıştılar.
İnsanlık tarihindeki gelişmelerin yazıyla not alınarak arşivlenmesi bugün tarih derslerinde anlatılan tüm bilgilerin günümüze ulaşmasını sağlamıştır. Aynı zamanda edebiyat gibi kültür alanlarının gelişerek sonraki nesillere yazılı olarak kalmasına yaramıştır.
Dünyanın en eski kütüphaneleri açıldıkları dönemler düşünüldüğüne çağının çok ötesine çok kıymetli miraslar bırakmış yapılardır.
Okuma Önerisi: Celal Şengör Kütüphanesi Nerede?
Dünyanın En Eski Kütüphaneleri Nerede?
Dünyanın bilinen en eski kütüphanelerinden biri Asurbanibal Kütüphanesidir. MÖ 7. yüzyılda Asur Devleti’nin başkenti olan Ninova’da yaşama geçen kütüphanenin adı, kurucusu olan kral tarafından verilmiştir. Kültür ve bilimin savaş kadar önemli olduğunu düşünen Asurbanibal kendi ülkesinde yazılmış olan tüm eserler ile Akadlar, Sümerler ve Babilliler tarafından yazılmış eserleri kurduğu bu kütüphanede bir araya getirdi.
Dünyanın en eski kütüphane unvanına sahip olan kütüphanelerden biri olan ve Mısır’da bulunan İskenderiye Kraliyet Kütüphanesi ise M.Ö. 300 yılında inşa edildi. Tarihin ilk kütüphanesi günümüzde aslına sahip değildir. İskenderiye Savaşının yaşandığı dönemde Sezar tarafından yanlışlıkla yakılan kütüphane, daha sonra restore edilse de eski haline asla ulaşamadı.
Manastırın içinde yer alan İskenderiye Kütüphanesi, dünya dini edebiyatının en büyük toplama merkezidir. Bizans imparatorluk dönemi el yazmalarının yer aldığı bir koleksiyona da sahip olan kütüphane, günümüzde halka açık değildir. Yalnız rahipler ve davet edilen akademisyenlerin kullanımına izin verilir.
Dünyanın en eski ve halka açık olan kütüphanesi ise La Bibliotheque National de France yani Fransa Ulusal Kütüphanesi’dir. Bu kütüphane 1368 yılında inşa edildi. Bu kütüphane birkaç yüzyıl boyunca yapılan koleksiyonları korumaya devam ediyor. La Bibliotheque National de France, Fransa’da yayımlanan tüm yayınları toplayan bir Fransız kurumudur. Peki, dünyanın ilk kütüphanesi nerede kuruldu?
Dünyanın en eski kütüphaneleri bilgilerine devam etmek gerekirse, hangi toplumlarda kuruldu inceleyelim.
Dünyanın İlk Kütüphanesi Nedir?
Dünyanın en eski kütüphaneleri sıralamasında bu unvanı farklı koşullarda paylaşmaya aday kütüphaneler ve halklar mevcut.
İlk kütüphane örnekleri Sümerler ve hiyeroglifler ile yazılmış devlet anlaşmalarına sahip olan Mısırlılar’a aittir. Kütüphanecilik örnekleri bu yıllara kadar dayansa da bu belgeler tapınaklarda, mezarlarda ya da yapılarda yer aldığı için kütüphane olarak sayılmaz. Kütüphane olarak ifade edilmesi için sistematik bir yapıda olmaları gerekir.
Dünyada ilk kütüphane Asurlular döneminde kurulmuştur. Tarım ve hayvancılık başta olmak üzere savaş ve daha pek çok konularda etkili olan Asurluların son kralı olarak bilinen Aşurbanipal ilk kütüphaneyi kurdu. Ninova Kütüphanesi, M.Ö. 626 yılında Asur’un Başkenti Ninova’da kurulmuştur. Kütüphanenin kazılarında 30 binden fazla tablet elde edilmiştir.
Savaşa, kültürel birikime ve bilime de önem veren kral Aşurbanipal, yazıcılarına verdiği emirle buldukları tüm yazılı belgeleri Ninova Kütüphanesine getirilmesini sağlamıştır. Ninova Kütüphanesi’nde Yaradılış ve Gılgamış Destanı keşfedilmiş olsa da atasözlerinden ticari belgelere birçok keşfedilmiş kütüphanecilik örneği bulunur. Ninova Kütüphanesi’nin tarihi eser kalıntıları ilk kez, 1850 yılında İngiliz Austen Henry Layard tarafından Musul civarında yapılan kazılarda bulunmuştur.
Tarihin İlk Kütüphanesi
Tarihin ilk kütüphanesi, merkezi bir devletin idaresini sağlamak, edebi metinleri toplamak ve düzenlemeye yönelik çabalar sonucu kurulmuştur. Asurlular tüm amaçlar doğrultusunda dünyadaki ilk kütüphanenin kurulmasını sağlamıştır.
Dünyanın ilk kütüphanesi Asurluların başkenti Ninova’da kurulmuş olup bu kütüphaneye “Asur Bani Pal kitaplığı” adı verilmiştir. Asurluların sonuncu kralı Asur Bani Pal kütüphaneyi kuran kişidir. “Asurbanipal” olarak da anılan bu kral böylece ilk kütüphaneyi kuran kişi unvanına da sahip olmuştur.
Dünyanın en eski kütüphaneleri yanı sıra ülkemizin de bu konuda geçmişe dayanan arşivi mevcuttur. Türkiye’de ilk kütüphane nerede açılmıştır sorusunun cevabını sizin için derledik.
Türkiye’nin En Eski Kütüphanesi Nerede Kuruldu?
Türkiye’nin en eski kütüphanesi, Beyazıt Devlet Kütüphanesi’dir. Eski bilinen adı ile Kütüphane-i Umumî Osmanî’dir. Türkiye’de devlet tarafından kurulan ilk kütüphane unvanına sahip olan Beyazıt Devlet Kütüphanesi, 24 Haziran 1884 tarihinde Sultan 2. Abdülhamid’in isteği ile kurulmuştur.
Kütüphane, Beyazıt Külliyesi’nin imaret kısmında kullanıma açıldı. Hizmete açıldığında “Kütüphane-i Umumi-i Osmani” olan kütüphanenin adı, 1961 yılında toplanan 7. Milli Eğitim Şurası’nın aldığı karar ile “Beyazıt Devlet Kütüphanesi” olarak değiştirildi.
Dünyanın en eski kütüphaneleri listesiyle birlikte Türkiye’de açılmış kütüphaneleri de incelediğimizde ilk resmi kütüphanenin Osmanlı İmparatorluğu döneminde tarih sayfalarında yer aldığı görülüyor. Osmanlı Devleti’ndeki kütüphane kurulumunu daha yakından incelemek gerekirse…
Osmanlı’da İlk Kütüphane
Osmanlı Devleti’nin ilk ulusal kütüphanesi Beyazıt Devlet Kütüphanesi’dir. 24 Haziran 1884’te kurulan kütüphaneye “Kütüphane-i Umûmî-i Osmanî” yani Osmanlı Halk Kütüphanesi adı verildi. Beyazıt Külliyesi’nin bir bölümü o dönemlerde restore edildi. Böylece kütüphaneye bir alan ayrıldı.
Osmanlı Halk Kütüphanesi, Cumhuriyetin ilanından sonra kurulan Millî Kütüphane kadar ulusal kütüphane olarak kullanıma açıktı. Zaman içinde kütüphanenin koleksiyonu genişlemiştir. Bu kütüphaneye özellikle 1934 yılında çıkarılan “Basma Yazı ve Resimleri Derleme Kanunu” kapsamında Türkiye’de basılan her türlü yayından bir adet verildi. Bu durum da kütüphanenin yer sıkıntısı yaşamasına sebep oldu.
Bu sebeple 1948 ve 1953 yılları içinde külliyenin başka bölümleri de kütüphaneye eklendi. 1961 yılında yeni bir karar ile adı “Beyazıt Devlet Kütüphanesi” olarak değiştirildi. Koleksiyonunda 1 milyondan fazla belge yer alan bu kütüphanede, 800.000’in üzerinde basılı kitap ve binlerce kitap dışı materyal yer alır. Sürekli açık olan kütüphanenin her yıl yurt içi ve yurt dışından binlerce araştırmacıya ev sahipliği yaptığı biliniyor.
Dünyanın en eski kütüphaneleri insanlık tarihine ışık tutan birer mirastır. Zamanla tarih içindeki savaşlar, depremler, yangınlarla kayıp verilenler olmuş olsa da günümüze kadar gelen her kitap tarihi, insani ve kültürel birer mirastır.
Dünyanın en eski kütüphaneleri insanlık tarihi açısından geçmişi aydınlatırken, geleceğimize de yol gösterir niteliktedir.
Benzer Yazılar
Daha Fazla Makale
