Bilimsel Etik Nedir? – Kuralları ve İhlalleri

Bilimsel etik, bilimin herhangi bir alanı üzerinde çalışma yapan her bilim insanının bilmesi gereken bir kurallar bütünüdür.

Bilimsel etik nedir ve hangi kurallardan oluşur gibi birçok farklı sorunun yanıtını hazırladık.

Bilimsel Etik Nedir?

Etik, bireysel ve toplumsal ilişkilerde ahlaki normları, kuralları, doğru ve yanlış temelinde araştıran bir kavramdır. Bu bağlamda bilimsel etik, bilim ve akademi içerisinde uyulması gereken davranışlar ve normlar bütünüdür.

Bilimsel etik, yapılan tüm bilimsel çalışmaların geçmişteki çalışmaların birikimlerinden yararlanarak, gelecekteki çalışmalara ışık tutması için uygulanan kurallar bütünüdür.

Bilimsel etik nedir sorusuna bu kurallara uymanın önemiyle devam edeceğiz.

Bilimsel Araştırmalardaki Etik İlkelere Uymak Neden Önemlidir?

Bilimsel yayınların hazırlanması aşamasında bilimsel kurallara uyulmaması ve metotların ihlal edilmesi çalışmadaki başarı oranını ve çalışmanın güvenilirliğini zedeler. Emeği geçen kişi ve kurumların araştırmadaki katkılarından söz etmemek de açıkça bir ihlal olup bilimsel etiğe aykırı bir durumdur.

Çalışmalarda kullanılan kaynakların, atıf yapılmadan alıntılanması durumu intihale girdiği gibi kişilerle yapılan görüşme ve röportajlarında çarpıtılması durumu etik dışı kabul edilmektedir. Örneklerin daha da çoğaltılacağı etik dışı durumlar toplum içerisindeki değerleri de bozulmaya uğratabilir.

Bilimsel etik, bilimin kümülatif ve tarafsızlık ilkesini odak noktasına alır. Bilimsel tarafsızdır dolayısıyla yaptığınız çalışma ve verileri yanlış beyan olmayacak şekilde bildirmeniz gerekir. Bilim kümülatiftir bu yüzden yapacağınız çalışma daha önce yapılmış araştırmalara referans vermeli gelecekte yapılacaklara ise referans olmalıdır.

Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği

Bilimsel etik olarak tanımlanan kurallar bütünü, ahlaksal ve davranışsal birtakım standartlardır.

İleriye dönük yapılan her çalışma, bir öncekinin deneyim ve aktarımı ile kendini geliştirmektedir. Bu sürece, etik değerlerin, bilime yansıyan haliyle bilimsel etiğin yön verdiği görülmektedir. Bilimsel hedeflerin artması ve bilimin gelişmesi, bilimsel etiğe olan bağlılıkla mümkündür. Bilimsel araştırmalarda etik ilkeleri neler? Bilimsel araştırma ve yayın etiğine aykırı durumlar nelerdir? Gelin hep birlikte bunları inceleyelim…

Editörün Önerisi: Bilimsel Makale Bölümleri

Bilimsel Araştırmalarda Etik İlkeler

1. Dürüstlük İlkesi

İlk olarak bilimin etik standartlarından dürüstlük ilkesi güvenliği ve doğruluğu sağlayacaktır. Dürüstlük ilkesinin ihlali bilimin hedeflerine ulaşmasını imkânsız kılmaktadır. Bilimde, sahtekarlık, uydurma ve sonuçların bilinçli olarak çarptırılması suç olarak görülmektedir. Bu gibi davranışlardan kaçınma, bilimsel etiğin dürüstlük ilkesi gerekliliğince hareket edilmesi bilim adına ilerlemeyi ve güvenirliliği sağlamaktadır.

2. Dikkat İlkesi

Bilimsel etik ilkelerinden ikinci başlık ise, olası hataların kaçılmaz sonuçlarının önüne geçilmesi adına uyarı niteliği taşıyan dikkat ilkesidir. Deneysel, yöntemsel ya da insani hataların en aza indirilmesi ve kendini kandırma, yanlı tutum, çıkar ve menfaat çatışmalarından uzak durulması gerekmektedir.

Çalışmaların aceleye gelmesi durumunda ortaya çıkan özensizlik ve dikkatsizlikten doğan hatalar bilimin gelişimini sekteye uğratır. Kişinin ortaya koyduğu çalışmada hatanın tespit edilmesi ile birlikte yapılması gereken en doğru davranış hatayı kabul etmek ve bir düzeltme yayımlamak olacaktır. Bu aksiyonlar alınmadığı takdirde yanlış bilgi yayılacak ve yapılan çalışmanın itibarı azalacaktır.

Unutmamak gerekir ki, bilim kendi içerisinde deneylerden oluşur. Her alında deney yaparak sonuca varılır. Gerekli koşullar oluşturulur, deney yapılabilir, gözlem yapılabilir, okuma yapıp bir yeniden yorumlamada yapılabilir. Ancak ortak nokta bir çaba olmasıdır. Bu çabayı düşününce araştırma kapsam dışına çıkabilir.

Önemli olan bu hatayı fark edip yayından önce düzenlemek yada daha sonrasında düzeltme yayımlamak olacaktır. Bilim daima öğrenme sürecidir bu yüzden bir yeniden yayımlama/hata düzeltme süreci belgenin yanlış bilgiyle kalmasından daha etik bir davranış olarak kabul edilmektedir.

Editörün Önerisi: Makale İçin Cover Letter Nedir?

3. Açıklık İlkesi

Bilimsel etik tavırda bilim insanı çalışmasındaki sonuçları, kullandığı yöntemleri ve araçları, aşamaları açıkça paylaşmalıdır. Bu paylaşımların kişilerin ulaşması açısından kolay olması doğru bilginin daha hızlı yayılmasını kolaylaştıracaktır.

Çalışmanın üzerine yapılacak olan eleştiri, değerlendirme ve destek yazıları çalışmayı yenileyecek ya da güçlenmesine aracı olacaktır. Bilimsel etiğin açıklık ilkesi, nesnel araştırmaları arttırmakta olup bilimde iş birliği ve güvene katkı sağlayacaktır.

4. Özgürlük İlkesi

Bir diğer bilimsel etik ilkesi de özgürlük ilkesidir. Buna göre; bilim insanı, çalışmayı istediği sorunlara ve sorulara çözüm bulmaya çalıştığı konuda özgür olmalıdır. Özgürlük ülkesi, eski kalıp düşüncelerin tekrar gözden geçirilmesini, eleştirilmesini, hatta yıkılması olağan kılar.

Eskiyle olan savaşın haricinde özgün yeni fikirler, yeni metot ve yöntemler ortaya koyulmalıdır. Böylece fikir özgürlüğü bilimsel yaratıcılığı da kamçılayacaktır.

Editörün Önerisi: Q1 Q2 Q3 Q4 Dergiler

5. Toplumsal Sorumluluk İlkesi

Bilimsel etik nedir başlıklı yazımızda ele alacağımız sıradaki ilke toplumsal sorumluluk ilkesi. Toplumsal sorumlulukta ele alınan konu ise bilim insanının bağlı olduğu topluma karşı zarar vermekten kaçınması ve hatta toplumuna fayda sağlamaya çalışması yönündedir. Yürütülen çalışmanın sonuçları, bilim insanının sorumluluğunda olup elde edilen veriler bilim dünyasının hizmetine sunulmalıdır. Bu ilke altında yatan temel düşünce ise, bilim insanlarının topluma karışı sorumlulukları olduğu yönünde yorumlanır.

6. Eğitim İlkesi

Ele aldığımız diğer bir bilimsel etik ilkesi de eğitimdir. Bu ilkeye göre bilim insanı, kendinden sonra yetişen geleceğin araştırmacı ve bilim insanına, bilimin nasıl yapılması gerektiğini öğrettiği aşamadır.

Bilimde bu ilkenin önemi mesleki gelişim ve bilimin ilerlemesi adına esas kabul edilmektedir. Yeni üyelerin yetiştirilmesi, örnek olma ve çıraklık gibi gayri resmi öğretiler de içermektedir.

Eğitimin sağlandığı ortamda toplumsal ve bilimsel etik tavırlarda öğretilmektedir. Sadece bilimin değil tüm insanların uyması gereken ahlaki görevlere de vurgu yapılmaktadır. Yasaları çiğnememe, karşılıklı anlayış, deneklere saygı ve materyallerin kullanımına özen gösterme de bilimsel etik ilkeleri arasında yer almaktadır.

7. Onur Payı

Bilimsel etik çerçevesinde çalışmalarını verimlilik içerisinde sunan bilim insanı ödüllendirilir. Bilimde saygınlık ve prestij bilimsel etik ilkelerinden onur payı kapsamında gerçekleşir. Bu sistem bilim insanının güdülenmesini, motive olmasını ve yaptığı işten keyif almasını sağlayacaktır.

Doğrudan bilimin ilerlemesine ya da bilimin hedeflerine ulaşmasına katkı sağlamasa da bilimi icra eden kişiye, bulunduğu alanda katkısından ötürü moral ve destek sağlamaktadır. Bu ödüllendirme ve onur payının yanı sıra bilimsel etiğe aykırı tavırlarda görülmektedir.

Bilimsel etik nedir kadar uyulması gereken kurallar nelerdir öğrenmeniz ve etraflıca kavramanız gereken bir diğer husustur.

Editörün Önerisi: Makale Değerlendirme Süreci

Bilimsel Etik Kuralları Nelerdir?

Ülkemizde bağlı olunan Yükseköğretim kurumları bilimsel yayın etiğine aykırı eylemleri duyurmuştur. Aşağıdaki tabloda YÖK bilimsel yayın etiğine aykırı eylemleri açıklamaları ile birlikte inceleyebilirsiniz…

Bilimsel etik nedir kadar, bilimsel etiğe uymayan ihlaller nelerdir de önemli bir diğer konudur.

YÖK Bilimsel Yayın Etiği Kuralları:

Bilimsel Etik Kurallar ve İhlaller

Bilimsel etik her bilimsel çalışma için kuralları geçerli olan bir bütünlüktür. Herhangi bir sebeple çalışmanın etik kurallara uygun olmaması kişi, kurum, konu gereği kayırılamaz. Bir kayırma eylemi de beraberinde bilimsel etik ihlaline girmektedir.

Bilimsel etik ihlalleri araştırmacının ve kurumun itibarına zarar veren en önemli faktörlerdendir. Bilim insanı olarak araştırma yapmak ve yayın yapmak aslında bilimsel ve toplumsal bir amaca hizmet etmektir. Bu yüzden bilimi ve toplumu caydıracak bilgiler yayınlayan kişi ve kurum bakımından zarar vericidir.

İntihal, tekrar yapım, sahtecilik, çarpıtma, tekrar yayın, dilimleme ve haksız yazarlık bilimsel etik çerçevesinde ihlal sayılan davranışların genel başlıklar altında toplanmasını sağlamıştır. Bu kuralların hepsi uyulması gereken öncelik ve niteliktedir.

Bilimsel Etik Örnekleri

Bilimsel etik nedir sorusunun teknik detaylarının yanında konunun detaylı anlaşılması için konuyla ilgili örnekler derledik.

Bilimsel etik örnekleri;

• İlgili çalışmaya herhangi bir bilimsel katkısı olmamış bir kişinin makalenin yazarları arasında gösterilmesi.
• Eser içinde anlattığınız bilgileri başka bir kaynaktan okuyarak ya da birebir alıntı yaparak eserinize aktardığınızda metin içinde atıf kurallarına uygun olarak atıf vermeli ve kaynakça kısmına eklenmelidir (Personel, A. 2023:1).
• Bir dergi, bildiri vb yerde yayınlanmış bir eserinizi başka bir dergide yayınlamak ihlaldir. Hatta bu durumda kendi eserinizi kendiniz intihal etmiş durumuna düşebilirsiniz.

Bilimsel etik nedir teknik olarak detaylarını ve bilimsel çevrede ihlalleri ve önemini aktardık. Bilimsel etik kurallarının önemini unutmamak gerektiğini ve uyulması kurum ve kuruluşlar tarafından yazılı olarak zorunlu olarak belirtildiğini hatırlatmak isteriz.