Harezmi Kimdir? Harezmi’nin Bilime Katkıları…

Okul sıralarında oturduğumuz dönemlerde hepimiz bu sayıları kim buldu, sıfırı kim düşündü, “x” bilinmeyenini kim denkleme ekledi sorularını çok düşünmüşüzdür. Tüm bu soruların cevabı Farslı bilim insanı Harezmi’nin hayatında saklıdır. Harezmi kimdir ve matematiğe katkıları nelerdir?

Milattan sonra 780 ve 850 yılları arasında yaşamış olan Harezmi, günümüze kadar ismini taşıyan birçok buluşa imza atmıştır. Sizler için Harezmi’nin hayatını ve buluşlarını tanıttığımız faydalı bir yazı hazırladık.

Harezmi Kimdir?

Ebû Ca’fer Muhammed bin Mûsâ el-Hârizmî, Büyük Horasan’ın Hive şehrinde 780 yılında doğmuş, matematik, gök bilim, coğrafya ve algoritma alanlarında çalışmalara imza atmış bir bilim insanıdır. Irak’ın Bağdat şehrinde 850 senesinde ise vefat etmiştir.

Harezmi hakkında bilgiler yaşadığı dönem göz önüne alındığında aslında oldukça fazladır. Cebri indirgeme ve dengeleme yöntemiyle tanıtan ilk kişi olarak bilinen Harezmi, cebirin kurucusu olarak tarihe geçmiştir. El Harezmi kimdir sorusunun ilk cevabı, ”cebrin babası” olmaktadır.

Harezmi’nin cebir çalışmaları, Avrupa’daki üniversitelerde 16. Yüzyıla kadar ders kitabı niteliğinde kullanılmıştır. Matematiğin yanı sıra coğrafya ve astronomi alanlarında da çalışmalar yapmış, Ebu Kamil Şuca, Dineveri ve Ömer Hayyam gibi isimleri etkilemiştir.

Harezmi’nin Hayatı

Harezmi’nin hayatı ve geçmişi hakkında ayrıntılı bilgiye ulaşmak zordur. Harezmi kimdir diye araştırıldığında İranlı bir ailenin çocuğu olduğu bilinmektedir. Büyük Horasan’ın, modern Hive olarak da bilinen Harezm şehrinde 780 senesinde dünyaya gelmiştir.

Muhammed ibn El- Tabari, Harezmi’ye Muḥammad ibn Musa el-Harezmi el-Majusi el-Kurtubalı ismini vermiştir. Bu isimdeki el-Majusi sıfatı Harezmi’nin zerdüşt dinini benimsediğini göstermektedir. Ancak Harezmi’nin Cebir isimli eserinde Sünni bir Müslüman olduğunu anlamaktayız. Gençliğinde zerdüşt olan Harezmi’nin daha sonrasında Müslüman olduğu düşünülmektedir.

Horasan’nın Harezm şehrinde temel eğitimini alan Harezmi, daha sonrasında Bağdat’ın bilime olan yatkınlığını keşfeder ve Bağdat’a yerleşir. Burada ilim ve bilim alanındaki merakını gidermek istemiştir. Abbasi halifesi Mem’un, Harezmi’nin yeteneklerini fark eder ve onu Bağdat Saray Kütüphanesinde görevlendirir. Bu kütüphane Antik Mısır, Mezopotamya, Yunan ve Hint medeniyetlerinin birçok eserleri ile donatılmış büyük bir kütüphane olarak bilinmektedir.

El Harezmi hayatının geri kalanını bilimin merkezi olan Bağdat’ta geçirir ve çalışmalarına burada devam eder. 850 senesinde ise Bağdat’ta vefat etmiştir.

İlginizi çekebilir: Mevlana Değişim Programı

Harezmi’nin Matematiğe Katkıları

Harezmi kimdir sorusuna tümüyle bir yanıt verebilmemiz için aslında matematiğe olan katkılarında bahsetmemiz gerekmektedir. Harezmi hayatı ve matematiğe katkıları oldukça fazladır. Harezmi, coğrafya, astronomi ve tarih alanında çalışmalar yapmış olsa da, matematik alanında öncü olduğu konular günümüze kadar isminin taşınmasına vesile olmuştur.

Harezmi cebir ve trigonometrinin temelini oluşturmuştur. Doğrusal ve ikinci dereceden denklemleri sistematik olarak çözmeye çalışmış ve cebrin doğmasına önayak olmuştur. Bu sistematik çözümü anlattığı, yani cebrin ortaya çıktığı kitabın ismi ise “Tamamlama ve Dengeleme ile Hesaplama Üzerine Özlü Kitap” olarak Türkçeye çevrilmiştir.

Harezmi’nin matematiğe katkıları günümüzde hala bir temeli oluşturmaktadır demiştik. Cebrin babası Harezmi aynı zamanda “Hint Rakamlarıyla Hesaplama Üzerine” isimli kitabıyla da Hint-Arap rakam sisteminin Avrupa ve Orta Doğu’ya taşınmasını sağlamıştır.

Orijinal çalışması kaybolmuş olsa da Latince tercümesi günümüze kadar gelmiş olan “Hint Hesaplamasına Göre Ekleme ve Çıkarma Kitabı” Harezmi’nin ikinci temel çalışmasıdır.

Trigonometri alanında da sinüs ve kosinüs trigonometrik fonksiyonlarının tablolarını barındıran “Zīj al-Sindhind” isimli eseri bulunmaktadır.

Harezmi, “x” bilinmeyenini kullanan ve sıfır rakamını bulan ilk kişi olarak düşünülmektedir. Harezmi sıfırı nasıl buldu diye soracak olursak onlar basamağında hiçbir sayı yoksa, sıranın muhafaza edilmesi için küçük bir daire çizilmesi gerektiğini düşünmüştür. Böylelikle Arapçada boş anlamını taşıyan sıfır kelimesi, daireyi temsil eden kullanılmaya başlanmıştır. Aynı zamanda Latince’ye de “zero” olarak geçmiştir.

Harezmi’nin Yaptığı Çalışmalar

Harezmi’nin yaptığı çalışmalar sadece matematik alanıyla sınırlı değildir. Harezmi’nin eserleri Harezmi kimdir sorusuna yanıt verebilmemizde büyük bir önem taşımaktadır.

Harezmi, Zīj al-Sindhind isimli eserinde takvimsel ve astronomik hesaplamalar yapmış, 37 bölümlük bir çalışma hazırlamıştır.

Dağlar ve kum yuvaları hakkında ölçümler yapan Harezmi, coğrafya alanında da araştırmalar yapmıştır. “Dünyanın Tanımı Kitabı” isimli eseri en önemli üçüncü eseri olarak düşünülür. Bu kitapta şehirlere ait 2402 adet koordinat listesi ve coğrafi özellikler yer almaktadır.

Harezmi Eserleri

Harezmi eserlerini; matematik, astronomi, coğrafya ve tarih alanlarında vermiştir.

1. Matematik

Cebrin temelini oluşturan çalışmaları matematik alanında büyük bir önem arz etmektedir. Harezmi eserleri arasında matematik alanında sayabileceğimiz eserleri şu şekildedir;

• El-Kitab’ul Muhtasar fi’l Hesab’il Cebri ve’l Mukabele
• Kitab al-Muhtasar fil Hisab el-Hind
• El-Mesahat
• Astronomi

Bağdat gibi bilimin merkezi sayılan bir şehirde yaşamış olan Harezmi, astronomi alanında da çalışmalar yapmıştır. Astronomi ile ilgili çalışmaları şu şekildedir;

• Zîc-ul Harezmî
• Kitab al-Amal bi’l Usturlab
• Kitab’ul Ruhname
• Coğrafya

Coğrafya alanında da faaliyet göstermiş olan Harezmi’nin eserleri arasında “Kitab surat al-arz” da yer almaktadır.

• Tarih

“Kitab’ul Tarih” isimli çalışmasıyla Harezmi’nin sadece matematik gibi sayılarla ilgili bir bilime değil aynı zamanda tarih alanına da meraklı olduğunu görmekteyiz.

Öneri içerik: Orhun Değişim Programı Nedir?

Harezmi Nereli?

Harezmi nereli diye araştırdığımızda birçok kaynakta Farslı bilim insanı olarak tanıtılmaktadır. Ancak Harezm bölgesinin Hive şehrinde doğan Harezmi, Harzem Türkü olarak da düşünülmektedir.

Harezmi Sözleri

Harezmi kimdir kısaca özetledik ve çalışmaları hakkında genel bir bilgi aktardık. Cebrin babasının günümüze kadar ulaşan sözleri de vardır. Bazı Harezmi sözlerinin Türkçe çevirilerini de şu şekilde listeleyebiliriz;

• “Matematiksel olarak gösterilemeyen hiçbir araştırma gerçek bilim sayılamaz.”
• “İnsanlar sayılar gibidir, o insanın değeri ise o sayının içinde bulunduğu sayı ile ölçülür.”
• “Matematik bilimlerin sultanıdır.”
• “Algoritma şöyle diyor: Rabbimiz ve koruyucumuz olan Allah!a hamd ve senalar olsun.”
• “Sekiz diğer sekizden çıkınca geriye bir şey kalmaz. Bu takdirde basamağın boş kalmaması için bir daire koy! Daire, boş basamağın yerine geçmek zorundadır. Eğer bu basamak boş kalırsa, diğer basamaklar da tahdit edilmiş olurlar.”

Sıkça Sorulan Sorular

Harezmi kimdir konu başlığımız ile ilgili sıkça sorulan soruları sizler için derledik.